jean-paul sartre

Doden zonder graf

2024 / Vertaling en nawoord: Eva Wissenburg
Toneelstuk in twee bedrijven, vier taferelen 
160 pagina’s / ISBN 978 94 93350 12 0 / € 24,95

Sartre situeert zijn Doden zonder graf  in de Tweede Wereldoorlog, ongeveer een maand na de eerste landing (Normandie, 1944). De opmars van de geallieerden was moeizaam begonnen, maar vanaf dan wordt duidelijk dat de Milice een verloren strijd voert. Dat maakt de represailles van deze semimilitaire organisatie er niet minder om. Sartre heeft zijn stuk waarschijnlijk gebaseerd op de verzetsacties en daaropvolgende represailles die rond die tijd in de omgeving van de Vercors zo’n zevenhonderd verzetslieden en burgers het leven kostten.

In november 1946 wordt het toneelstuk in Théâtre Antoine voor het eerst opgevoerd, nadat het door een aantal theaters was geweigerd vanwege de expliciete martelscènes.

De reacties op het toneelstuk zijn fel. Sartre besluit zelfs dat het stuk in het vervolg beter niet meer opgevoerd kan worden, al was het maar vanwege de scènes waaraan zo veel aanstoot wordt genomen. In de zaal vallen mensen flauw en wordt er luid geprotesteerd. Enkele recensenten prijzen Sartres moed om het publiek te confronteren met zulke recente gebeurtenissen, maar andere menen dat zijn personages een belediging zijn voor de echte verzetslieden. Beauvoir suggereert juist dat vooral het opvoeren van de Milice slecht viel. Volgens haar was de bourgeoisie er niet van gediend dat iemand zulke ‘onprettige herinneringen’ oprakelde aan het geweld dat door Fransen tegen andere Fransen was gebruikt

Als Doden zonder graf in 1988 opnieuw wordt opgevoerd, wordt het juist vol lof ontvangen. De productie wordt gesponsord door Amnesty International en waarschijnlijk staat het Franse publiek, dat zich inmiddels had uitgesproken tegen de martelingen in Algerije en besefte dat die niet de enige smet op het Franse blazoen vormden, ervoor open het stuk als een brede aanklacht tegen marteling te zien. Ook was er ruimte ontstaan voor de vraag aan welke kant eenieder zelf zou zijn beland. De regisseurs lieten de martelaars en gemartelden zelfs spelen door dezelfde acteurs.

Ook al werd dit stuk van Sartre eerder in het Nederlands opgevoerd, de tekst verscheen niet eerder in boekvorm.

Links | franse reeks | jean-paul sartre