ioan slavici

De Geluksmolen

2019 / 136 pagina’s / vertaling: jan h. mysjkin
isbn 978 90 78627 89 0 / € 23,95  

Met zijn literaire werk streefde Slavici een ethisch doel na. Aangezien het Roemeens niet op school kon worden geleerd, was de overdracht ervan een zaak van de familie – zo schijnt Slavici’s grootvader de meesterverteller van zijn geboortedorp te zijn geweest. Vandaar dat een opvoedkundige insteek nooit ontbreekt bij Slavici, maar zonder de autonome ontwikkeling van de vertelling te schaden, want anders zou het werk tot tendensliteratuur vervallen. In De Geluksmolen (1881) wordt het moraliserende commentaar heel slim in de mond van de grootmoeder gelegd – een oude vrouw, die naamloos blijft, en daardoor de volkswijsheid incarneert.

De novelle opent met zo’n wijsheid: ‘De mens moet tevreden zijn met zijn armoede, want alles bij elkaar is het niet de rijkdom, maar de rust in het eigen huisje die hem gelukkig maakt.’ De novelle levert het bewijs door middel van een spannend verhaal over boeven en gendarmen, gekoppeld aan een zedenschets. Om zich uit zijn armoede omhoog te werken, trekt de jonge schoenlapper Ghiţă met zijn familie in een afgezonderde herberg in het heuvelachtige boslandschap van Arad. De voorheen in een kwade reuk staande herberg bij de Geluksmolen wordt door hard en eerlijk werk tot een drukbezochte plek in een veilige omgeving. De idylle wordt verstoord bij de verschijning van Lică, naar wie Ghiţă’s vrouw Ana staart als ‘een verwonderd kind… verbijsterd en bevreesd door zijn viriele voorkomen’. Lică, die elk moreel bewustzijn allang door roof- en moordlust heeft verloren, manipuleert Ghiţă’s verlangen naar welstand zodanig, dat hij hem stap voor stap dieper in zijn duistere kuiperijen weet te betrekken. Van haar kant komt Ana door feestjes in de herberg geleidelijk aan in de ban van hartstochten, waar ze voordien als huisvrouw geen weet van had. Ghiţă bereikt de nagestreefde rijkdom, maar nu juist ten koste van ‘de rust in het eigen huisje’. Wanneer hij uiteindelijk besluit met de gendarmen samen te werken om Lică klem te zetten, doet hij dat nóg in de hoop een groot deel van de buit voor zichzelf te kunnen houden. Op het hoogtepunt van zijn verblinding levert Ghiţă zijn vrouw uit aan de niets en niemand ontziende Lică, die Ana van haar kant niet kan weerstaan. Na de dramatische ontknoping, waarin de hoofdfiguren in de nacht van Pasen aan hun einde komen, duikt tussen de rokende puinhopen van de herberg de grootmoeder weer op: ‘Ik had altijd al het gevoel dat het slecht zou aflopen, maar dit was hun lot!…’

Dankzij de novelle De Geluksmolen en de roman Mara is Ioan Slavici erin geslaagd het Roemeens op de kaart van de Literatuur te zetten, geflankeerd door zijn eerder genoemde vakbroeders Eminescu, Caragiale en Creangă. Binnen het Nederlandse boekenaanbod is het gebied echter blanco gebleven, waar we met deze vertaling een ietsje aan willen verhelpen. 

Links | ioan slavici