paul valéry

Meneer Teste

2019 / vertaling piet meeuse 
104 pagina’s / isbn 978 90 78627 74 6 / € 23,95 

Dat Paul Valéry geen liefhebber van de roman was, is bekend. Hij heeft er zich in geschrifte vaak genoeg denigrerend over uitgelaten. Tegenover André Breton (ook al geen liefhebber van het genre) beweerde hij ooit dat hij een triviaal zinnetje als ‘La marquise sortit à cinq heures’ nooit uit zijn pen zou krijgen, en dus nooit een roman zou schrijven. Dat bleek in dit geval ook niet nodig: dit ene, lukrake zinnetje verschafte de anonieme markiezin een bekendheid in literaire kringen waarop menige echte romanfiguur jaloers zou kunnen zijn.

Meneer Teste is een ander geval. Aan hem heeft Valéry wel een boek gewijd, en toch weten we nauwelijks meer over zijn leven dan over dat van de markiezin. Zelfs voor zijn schepper bleef hij waarschijnlijk een raadsel. Desondanks is hij het bekendste personage dat Paul Valéry heeft geschapen. En tegelijk een van de vreemdste personages uit de literatuur: hij maakt niets bijzonders mee, doet vrijwel niets en is weinig spraakzaam. Wat we van hem te weten komen is te danken aan een paar anonieme vrienden, aan zijn vrouw, en aan een serie losse aantekeningen.

Meneer Teste is dan ook geen romanfiguur, maar een fantoom, een idee dat Valéry sinds de jaren negentig van de vorige eeuw tot aan zijn dood in 1945 is blijven begeleiden. Er is eigenlijk maar één andere figuur die voor Valéry een vergelijkbare betekenis heeft gehad – een historische figuur, zij het dat Valéry hem als het ware opnieuw heeft uitgevonden: Leonardo da Vinci.

Het is geen toeval dat beide figuren aan het begin van zijn schrijverscarrière staan: in 1894 schreef hij La soirée avec Monsieur Teste en in 1895 het essay Introduction à la méthode de Léonard de Vinci. Met deze twee bijzondere teksten stelde Valéry, terwijl hij nog maar even in de twintig was, in feite het programma op dat hem de rest van zijn leven in beslag zou nemen, want beide figuren weerspiegelen op verschillende manieren zijn levenslange fascinatie voor één thema: de werking van de menselijke geest.

Na publicatie van deze teksten volgde een periode van twintig jaar waarin Valéry niets meer van zich liet horen. Hij leek iedere interesse in een literaire carrière te hebben verloren. En ook dit langdurig zwijgen lijkt achteraf een logische consequentie van de merkwaardige constellatie van deze twee vroege scheppingen.

Links | franse reeks | paul valéry